Educación digital
#PantailaAparkatu
Pantailen erabilera denbora murrizten laguntzeko ekimena
2012an, Manfred Spitzer neurozientzialari eta psikiatra alemaniarrak "Dementzia digitala" izeneko liburua argitaratu zuen. Bertan, adin txikikoek eta helduek pantailen aurrean igarotzen genuen gehiegizko denborari eta horrek gure burmuinetan dituen ondorioei buruz hitz egiten zuen. Hainbat azterlanetako datuak ematen zituen, eta, horien arabera, 2 urtetik aurrera mendebaldeko herrialdeetako haurrek 3 ordu ematen zituzten batez beste egunero pantailen aurrean. 8 eta 12 urte bitartekoen artean, zifra horiek igo egiten ziren, ia 4 ordu eta 45 minutura iritsi arte, eta 13 eta 18 urte bitartekoen artean kontsumoa 6 ordu eta 45 minutura iristen zen.
Hamarkada batean egoera ez da hobetu. Gizarteak bere osotasunean pantailak bere bizitzan integratuta ditu, eta ia inork ez du inolako eragin negatiborik ikusten, nahiz eta 1980az geroztik hainbat ikerketa zientifiko ari zaizkigun frogatzen horien erabilerak gure burmuinetan dituen ondorioak, batez ere garuna garatzen ari den bitartean. 2021-2022 ikasturtean, 4.000 adingaberi inkesta bat egin genien Lehen Hezkuntzako 3. mailatik DBHko 4. mailara arte, eta galdetu genienean aisialdi denboran zenbat denbora pasatzen zuten pantailen aurrean honako hau erantzun zuten: lehen hezkuntzan, astegunetan, % 52,71k erantzun zuten 0 ordutik 2 ordura pasatzen zutela; % 24,27k erantzun zuten 2 ordutik 5 ordura pasatze zutela; % 5,77k erantzun zuten 5 ordutik 8 ordura pasatzen zutela; % 2,66k erantzun zuten 8 ordu baino gehiago pasatzen zutela; eta % 14,56k esan zuten ez zutela erantzun nahi edo ez zekitela. Bigarren hezkuntzan, % 38,79k zioen 2 eta 5 ordu artean pasatzen zituela, eta % 26,36k onartzen zuen astean 5 ordu baino gehiago igarotzen zituela pantailen aurrean eskola-ordutegitik kanpo.
Asteburuetan Lehen Hezkuntzan, inkestan parte hartu zuten gehienek 2 eta 5 ordu bitartean pasatzen zituzten pantailen aurrean; 5 ordu baino gehiago igarotzen zituztenen ehunekoa 20,97ra igotzen da, eta bigarren hezkuntzan, berriz, asteburuetan pantailak 5 ordu baino gehiago erabiltzen zituzten adingabeen kopurua ia bikoiztu egiten zen eta % 43,79 izatera pasatzen zen.
Egoera horren aurrean, #pantailaaparkatu ekimena sortu dugu, adin txikikoei eta helduei udan pantailen erabilera murrizten laguntzeko. Gainera, ekimenaren helburua urte osoan zehar aurrera eraman daitezkeen ohitura osasungarriak sor daitezen sustatzea da. Ez dugu ahaztu behar pantailez hitz egitean pantaila guztiei buruz hitz egiten dugula: telebista, ordenagailuak, tabletak, smartphoneak, bideo-kontsolak...
​
​
PANTAILEN ONDORIO BATZUK​
​
Oharra: pantailen ondorioen azalpenetan eta ematen ditugun gomendioetan, zenbait zenbaki aurkituko dituzue orrien oineko esaldi batzuen ondoren, egiten ari garen baieztapenak bermatzen dituzten azterlanetara eramango zaituztetenak. Gure ustez, heldu askok jasaten dugun mendekotasuna eta familia askok pantailek burmuinean dituzten ondorioak aitortzeko duten ukazioa, batez ere garatzen ari diren bitartean, soilik datuen egiazkotasunetik landu daitezke.
HIZKERA
Pantailen kontsumo ludikoak eragin negatiboa du hizkeraren garapenean.
​
Haur txikienengan, ahozko harremanak pobretzen ditu, batez ere familian gertatzen direnak. Hau da, beren ikaskuntzaren oinarriek gabeziak izatea eragiten dute, eta ikaskuntza-prozesu osoan arrastaka eramaten dituzte.
Txiki-txikitatik, familia-harreman horiek, hizkuntza-garapenaren oinarriak ez ezik, bilakaera intelektualaren oinarriak ere finkatzen dituzte, oro har 12, 13 -19. Hiru urte bete baino lehen, ustez hezigarriak diren telebista programek, adingabeen hiztegia zabaltzera zuzenduta daudenak, ez dute ezertarako balio eta kaltegarriak izan daitezke. 20, 21-23.
ARRETA DEFIZITA
​Ikerketa batzuek baieztatu dute korrelazio positiboa dagoela aisialdiko jardueretarako pantailen kontsumoaren eta arreta-defizitaren artean 24.
Behar adina lo egiten ez denean edo behar bezain ondo lo egiten ez denean, ezin gara eguneroko zereginetan modu eraginkorrean kontzentratu. Zenbat eta handiagoa izan kontsumo digitala, orduan eta gehiago aldatzen dira loaren kalitatea eta iraupena. Arreta galtzeko funtsezko iturria da.
Egia esan, haur eta nerabe askok gomendatutako gutxieneko maila baino askoz gutxiago lo egiten dute 25, 26-30. Azken 20 urteetan 26, 29, 35 asko handitu den lo-gabezia hori, neurri handi batean, gero eta orokorragoa den 30-34 bitarteko kontsumo digitalarekin lotuta dago, eta loaren parametro guztiei eragiten die, bai kualitatiboei, bai kuantitatiboei. "Lotura argia eta sendoa dago, alde batetik, ohera joateko unean gailu digitalak erabiltzearen eta logurarik ez izatearen, haien kalitate txarraren eta eguneko logura gehiegizkoaren artean" 34. Ikerketa baten arabera, pantailen kontsumitzaile handien erdiak baino gehiagok zazpi ordu baino gutxiago egiten du lo gauez, eta kontsumitzaile apalen kasuan, proportzio hori heren bat da 29. 6 eta 36 hilabete bitarteko haurren kasuan, tableta edo smartphonea egunero manipulatzen den ordu bakoitzak ia 30 minutu murrizten du gaueko loa.
Smartphonea oso tresna indartsua da, bere estimuluekin arreta larriki kaltetu dezakeena.
Mugikor bat eskura edukitzeak gure errendimendu intelektuala aldatzeko eta distraitzeko gaitasuna ematen digu, baita aktibo ez dagoenean ere. Funtzionamendu kognitiboa aldatu egiten da, kontzentrazioa murriztu egiten da eta errendimendu intelektuala jaitsi egiten da 36/37.
"Multitarea" ospetsuari dagokionez, burmuina ez dago horretarako egina. Giza garuna ez da gai aldi berean bi gauza egiteko zehaztasunean eta produktibitatean galdu gabe 38-41. Hainbat arazo aldi berean konpontzen saiatzen denean lortzen duen gauza bakarra da malabarismoak 46-49 egiten amaitzea. Era berean, aukera asko daude multitarearen prozesuak 42-44 egindako eragiketen memorizazioa aldatzeko, edo gauzak ahaztea eragiteko. Lotura estua dago eduki jakin baten atxikipenaren eta eduki horren tratamenduari eskaini zaion arreta-mailaren artean 45.
ESKOLA ERRENDIMENDUA
Literatura zientifikoak argi eta garbi erakutsi du pantailek eragin kaltegarria dutela errendimendu akademikoan.
Kontsumoaren iraupenak lotura negatiboa du 1-11 errendimendu akademikoarekin.
Pantailak kontsumitzeko denbora osoak adingabeen garapenean, garapen motorrean, garapen sozialean eta garagen kognitiboan duen eragin negatiboa frogatu duen ikerketa baten arabera, haurraren garapena hobetzeko metodorik eraginkorrenetako bat helduen eta haren arteko kalitate handiko elkarrekintzetatik igarotzen da, pantailen distrakzioa tarteko izan gabe.
Hau da, adingabeek hobeto ikasten dute zuzeneko elkarrekintza pertsonalekin, bertan dauden pertsona fisikoekin, pantailekin baino.
OSASUN PUBLIKOA
Komunitate zientifikoak urteak daramatza ohartarazten pantailen gehiegizko erabilera osasun publikoko arazo larritzat hartu behar dela50.
Gehiegizko erabileraren ondorioen zerrenda askotarikoa da: obesitatea, elikadura-portaeraren nahasmenduak, tabakismoa, alkoholismoa, droga-mendekotasuna, indarkeria, sexu-jokabide arriskutsuak, depresioa, sedentarismoa... 31, 51-53.
Ameriketako Estatu Batuetan, sare sozialen jabe diren enpresen aurkako salaketak jartzen ari dira, adingabeen osasun mentala kaltetzeagatik, artikulu honetan jasotzen den bezala: https://www.niusdiario.es/internacional/america-del-norte/20230109/seattle-denuncia-empresas-redes-sociales-tecnologicas-salud-mental-estados-unidos_18_08398922.html
ERABILERA-OHITURAK ETA EREDUA
Egiaztatuta dago gailu digitalen erabilera goiztiarrak aztertuta, kontsumo mota horrek zehazten duela aurrerago egingo dugun erabilera. Zenbat eta lehenago jarri haur bat pantailen aurrean, orduan eta probabilitate handiagoa izango du etorkizunean pantailen erabilera ugaria eta sarria egiteko31, 54-57. Kontuan izan behar da haur baten lehen urteak funtsezkoak direla ikasketarako eta garuna osatzeko. Une horretan galtzen dena, oso zaila izango da gero berreskuratzea, 58-64.
Adingabeek pantailekin hainbeste denbora ez inbertitzeko mugatu daitekeen lehen gauzetako bat pantaila mota desberdinetara iristeko erraztasuna ez izatea da: geletatik kendu eta ahal den denbora guztia itxoin gailuak emateko. Gurasoen helburua seme-alabekin komunikatzea bada ondo daudela ziurtatzeko, ez da beharrezkoa smartphone bat ematea, nahikoa da Interneterako sarbiderik ez duen oinarrizko mugikor bat ematea.
Kontuan hartu beharreko beste faktore bat familiek/gurasoek dituzten ohiturak dira. Ikerketa askok erakutsi dute adingabeen kontsumoa hazi egiten dela gurasoen kontsumoak ere gora egin ahala 55, 65-68.
Arauak jartzean, garrantzitsua da haurrak prozesuan parte hartzea eta bere onurak barneratzea. Haiekin arrazoitzea eta arau horien zergatia ulertaraztea funtsezkoa da. Betebeharra eta erantzukizuna arrakastaren osagarri dira. Argitaratutako ikerketek erakusten dute emaitza izugarriak lor daitezkeela erabilera-arau zehatzak ezartzen badira eta sarbide-aukerak mugatzen badira. Gurasoek gailu digitalen onurei eta ondorio kaltegarriei buruzko informazioa jasotzen dutenean, arau murriztaile zehatzak jartzen dituzte, eta, horren ondorioz, kontsumo-maila nabarmen jaisten da: batez beste, erdia jaisten da.
Haurren jarduerak orientatu eta pantailen alternatibak eskain ditzakegu, garunak ez baitio ondo eusten 69-70 jarduera ezari. Beraz, haurrek pantailak ez erabiltzea nahi badugu, ez da gomendatzen etxean pantailak jartzea edo gutxi edukitzea gomendatzen da, beste jarduera batzuk egin ahal izateko. Garrantzitsua da helduak eredu izatea eta gomendatutako jarraibide berberak jarraitzea.
​
​
Adikzioa sahiesteko alternatibak​
​
Duela zenbait urtetik hona, biztanleria-talde batzuek ez diete pantailarik erabiltzen uzten adingabeei. Oro har, eliteak, diru asko duten biztanle-taldeak, smartphoneak beren adingabeei emateari uzten ari zaizkio, eta hezkuntza-prozesuan pantailak erabiltzen ez diren ikastetxeetara ere eramaten ari dira. 2018an, New York times-ek artikulu bat argitaratu zuen, honako hau zioena: "pobreen bizitzetan pantaila gehiago agertzen diren heinean, aberatsen bizitzetatik desagertzen ari dira".
Gainera, enpresa teknologikoetako langileen ehuneko handi batek (zehazki, Internetekin, bideojokoekin eta sare sozialekin lotutakoak) sare sozialak erabiltzea debekatzen die adingabeei edo asko mugatzen die, besteak beste, The Guardian egunkariak 2018an jada artikulu batean: https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jan/12/tech-bosses-kids-time-smartphones-parents-mental-health) eta The List komunikabideak 2021eko beste artikulu batean adierazi zuten bezala (https://www.thelist.com/677684/the-real-reason-tech-moguls-dont-let-their-kids-on-social-media/
​
Tristuraz ikusten ditugu nerabeak DBHn jada mendekotasun-koadroak dituztela eta urtero nerabe hauen kopurua hazten ari dela. Askok aitortzen dutenez, ezin diote sare sozialak erabiltzeari utzi, nahiz eta horietan aspertu. Duela gutxi, nerabe batek saio batean aitortu zuen ez zela gai telefonorik gabe ikasteko, urduri jartzen baitzen ikusten ez bazuen.
Garrantzitsua da pantailen erabilera kontzientearen adibidea ematea. Ezinezkoa izango da erabilera zuzen eta mugatu batean heztea, baldin eta adingabeek ikusten badute familiek denbora asko ematen dutela pantailekin. Familiako aisialdian, batez ere arratsalde-gau eta asteburuetan, gehien bat pantailak ikusten badira, adibidez afaldu ondoren telebista ikusten bada, adingabeek hori ikasiko dute, denbora librean pantailak erabiltzen direla. Aldiz, afaldu ondoren edo asteburuetan etxean, familiako kide guztiek denbora librean hainbat gauza egiten badituzte, hala nola irakurtzea, hitz egitea, mahai-jokoetan jolastea, idaztea, musika entzutea, proiektuak sortzea, puzzleak... eta noizean behin pantailak erabiltzen badituzte, adingabeek ikasiko dute aisialdian gauza asko egin daitezkeela eta horietako bat pantailak erabiltzea dela.
Halaber, adingabeek aisialdiko eta kiroleko jarduerak kanpoan egitea gomendatzen da, ahal dela adingabe gehiagorekin: edozein kiroletako talde batekin bat egitea edo pantailarik gabeko zaletasunak eskuratzea, hala nola xakean jokatzea, dantza, musika, boluntarioak animalien babeslekuetan edo bestelako jardueretan, paseoak, mendi eta ibaien garbiketa, senideak bisitatzea, pantailarik gabeko lagunekin aisialdiko jarduerak...
​
​
PANTAILAK ERABILTZEKO OINARRIZKO ARAUAK
(Telebista, tablet, bideokonsola, ordenagailu, smartphone...)
Adin bakoitzarekin ikusi/erabili daitekeena zehaztea
Adin bakoitzean pantailak zenbat denboraz
eta noiz erabiliko diren ezartzea
Telebistako programak, telesailak, filmak, smartphoneak, tabletak, ordenagailuak, bideojokoak, sare sozialak, app-ak...
Smartphone propioa izateko gomendatzen den adina 14 eta 16 urte artekoa da.
Sare sozialak erabiltzeko ezarritako adina aldatu egiten da sare sozialaren arabera, baina permisiboena 13 urtekoa da.
Ez da gomendatzen haurrek tabletak edo ordenagailu propioak izatea, familiakoak izatea gomendatzen da.
Etxeko zein lekutan
pantailak erabil daitezkeen zehaztu
Logeletan ez da pantailarik erabiltzea gomendatzen, ezta smartphone-ekin, tablet-ekin edo ordenagailuekin lo egitea ere.
Ohitura ona izan daiteke arratsaldeetan ordu bat zehaztea eta ordu horretan familiako kideen gailu digital guztiak leku jakin batean uztea eta hurrengo goizera arte berriro ez hartzea. Norbaitek telefonoz deitzen badu, erantzungo dugu, baina ez ditugu sare sozialetan ibiltzeko, jolasteko, albisteak irakurtzeko, bideoak ikusteko... erabiliko.
"Smartphoneak eta sareak 14 urtetik aurrera" ekimena kontsulta dezakezue, Lehen Hezkuntzako familiak oinarrizko jarraibide horiek betetzeko ados jartzen laguntzeko.
Nabarmendu behar da ziberaisiaren munduan denbora gutxien igarotzen duten nerabeak eta haurrak direla ondoen sentitzen direnak. Duela 20 urtetik hona, azterlan, txosten, metaanalisi eta berrikuspen-artikulu asko argitaratzen ari dira, eta horiek asko berresten dute egiaztapen hori: 71-88. Haurrak ezin hobeto bizi daitezke pantailarik gabe. Horrek ez du arriskurik ekarriko, ez oreka emozionalerako, ez gizarteratzeko. Guztiz kontrakoa. Baina familiak hori horrela ez izatearen beldur dira, eta, horren ondorioz, goizegi ematen dizkiete beren gailuak, garapena arriskuan jarriz.
Beraz, aurreko guztia kontuan hartuta, 0 urtetik 6ra ez da pantailarik gomendatzen. Haurrak bere bizitzako lehen urteetan pilatzen dituen ikaskuntzen neurrigabetasunak aldaketa asko dakartza. Minutu bakoitza garrantzitsua da. Jakina, horrek ez du esan nahi haurra ikasteko jarduera askorekin estimulatu behar dugunik, baina pantailak ez dira ikaskuntza horren zati bat, baizik eta ikasteko denbora lapurtzen dute.
Zenbait ikerketek erakutsi dute haur txikien eguneroko esposizioa 10-30 minutukoa izatea nahikoa izan daitekeela osasunaren eta adimenaren eremuan kalte nabarmenak eragiteko 89-92. Behar bezala hazteko haurrek gizaki bat behar dute, ez tablet bat. Pantailek, garapenari denbora ederra lapurtzeaz gain, ondorengo hiperkontsumoaren oinarriak ezartzen dituzte, eta, gainera, funtsezko ikaskuntza askotan desegituratu egiten dute.
Azterketa estatistikoek ordu erdi erabiltzen dute eguneko. 6 urtetik aurrera ordu bete pantailen aurrean, eta prebenitzeko hobeto 30 minutu besterik ez badira. Lehen haurtzaroa igaro ondoren, eguneroko ordua gainditzen duen edozein pantaila-kontsumo ludikok kalte kuantitatiboak eragiten ditu, eta, ondorioz, gehiegizkotzat jo daiteke.
-
Sei urte bete baino lehen, pantailarik ez.
-
Ez erabili pantailarik bazkalorduetan.
-
Sei urtetik aurrera, asteburuetan, 30 eta 60 minutu bitartean egunean.
-
Logelan pantailarik ez
-
Goizetan eskolara joan aurretik ez.
-
Gauetan oheratu aurretik ez.
-
Gauza bat (jarduera bat) aldi bakoitzean (jarduera bakoitzak bere denbora du).
Espainiako Pediatria Elkartearen plan digital familiarra ezagutzen duzu? Hementxe duzu
Familientzako EPEaren Infografiak
#pantailaaparkatu EKIMENA
Ekimen honen bidez, udan pantailen erabilera murriztera eta aisialdirako aukerak garatzera gonbidatzen ditugu familiak. Horretarako aukera hauek partekatzen ditugu:
Asten zehar:
Astean egun batzuk ezarri afaldu ondoren pantailarik gabeko jarduerak egiteko. Adibidez, astean behin, beranduago iluntzen duela aprobetxatuz, afaldu ondoren familiarekin paseo bat eman dezakegu (auzoak uzten duen guztietan). Beste egun batean, mahai-jokoetan jolastuz entretenitu gaitezke; beste egun bat irakurketa-gaua izan daiteke, non familiako kide bakoitzak zer irakurri nahi duen aukeratzen duen, gauza interesgarriak irakurtzearen plazerra sentitzeko edo berraurkitzeko (baita ere liburu bat irakur daiteke, familiako kide bakoitzak zati bat irakurtzen duela); beste gau bat istorioak kontatzeko gaua izan daiteke, beste egun bat solasaldiaren gaua izan daiteke. Horrela, egun batzuetan pantailak ikusiko dira, baina egun batzuetan beste gauza batzuk egingo dira.
Arratsaldetan jarduerak programatu ditzakegu. Kirol-jarduerak programatu ditzakegu, edo liburu edo komiki interesgarriak bilatu ditzakegu liburutegiak bisitatuz edo ikerketa-lan txiki bat eginez, umeekin parkeak bilatu ditzakegu, mahai-jokoak deskubritu eta jolastu ditzakegu, eskulanak egin ditzakegu, bigarren hezkuntzatik aurrera ere hainbat GKEtan parte har dezakegu edo animalien babeslekuetara boluntario gisa joan gaitezke (agian udan probatzen dugu, gustatzen zaigu eta urtean zehar jarraitzen dugu), ping-pongean jolastu gaitezke, mendiak eta hondartzak garbitu, janaria prestatzen ikasi, josten ikasi, pixka bat aspertzen ikasi (hori ere oso osasuntsua da), geure buruarekin egoten ikasi eta nola sentitzen garen ikusi... pantailarik gabe milaka gauza egin ditzakegu, ohitura horiek garatu besterik ez ditugu egin behar.
Dena hobeto joan dadin, garrantzitsua da adingabeek pantailen ordezko ideien proposamenean parte hartzea. Uda denon artean diseinatzen badugu, dibertigarriagoa izango da.
Asteburu edo oporretan:
Familia-irteerak egitean, helduetako batek bakarrik eraman dezala mugikorra
Igandetan, familiako kide guztiok atera gaitezke paseatzera telefonorik eta gailu digitalik gabe (familia-egoera konplexuak ez baditugu, behintzat).
Lagunekin eta senideekin ditugun uneak deskonexio-une gisa erabili ditzakegu, eta ez dugu telefono edo bideo-kontsola eramangarririk aterako familiako bazkarietan edo edozein adineko lagunekin elkartzean.
Orkorrean:
Lehiaketak egitea aisialdirako pantailak erabili gabe denbora gehiago nork irauten duen ikusteko, edo aisialdirako aukera gehien nork garatzen dituen ikusteko.
Gailuak etxean amankomunean erabiltzen dugun leku batean erabiltzea eta kargatzea, geletatik pantailak kentzea.
Pantailak erabiltzeko ordutegi jakin bat izatea: oporretan egoteak ez du esan nahi pantailak erabiltzen denbora gehiago egon behar dugunik.
Sare sozialetan #pantailaaparkatu hashtagh-a erabil dezakezue beste familia batzuk ekimenarekin bat egitera animatzeko eta zuen proposamenak eta esperientziak beste familia batzuekin partekatzeko. Eskertuko genizueke gu aipatzea (@macsonrisas2.0 Instagramen eta@macsonrisas Facebooken), guztion artean norabide horretan ikasi eta aurrera egin ahal izateko.
Instagram-en @macsonrisas2.0 eta Facebook-en @macsonrisas helbideetan jarrai gaitzakezue hezkuntza digitalari buruzko jarraibideak eta berriak jasotzeko.
FUENTES​
1. Corder, K., et al., <Revising on the run or studying on the sofa>, Int F Behave Nuts Pays Act, 12 (2015)
2. Dimitriou, D., et al., <The role of environmental factors on sleep patterns and school performance in adolescents>, Front Psychol, 6 (2015)
3. Syvaoja, H.J., et al., < Physical activity, sedentary behaviour, and academic performance in Finnish children>, Med Sci Sports Exercise, 45 (2013)
4. García-Continente, X., et al., <Factors associated with media use among adolescenta>, Europe F Public Health, 24 (2014)
5. García - Hermoso, A., et al., <Relationship of weight status, physical activity and screen time with academic achievement in adolescents>, Obes Res Clan Tract, 11 (2017)
6. Pressman, R., et al, «Examining the interface of family and personal traits, media, and academic imperatives using the learning habit study», Am I Fam Ther, 42 (2014).
7: Jacobsen, W. C., et ah, «The wired generation», Cyberprychol Behau Sat Netw, 14 (2011).
8. Lizandra, J., et al, «Does sedentary behavior predict academic performance in adolescents or the other way round? A longitudinal path analysis», PLos One, Ir (2016).
9. Mossle, T., et al., «Media use and school achievement - boys at risk?», Br F Dev Psychol, 28 (2010).
10. Peiro-Velert, C., et al., «Screen media usage, sleep time and academic performance in adolescents», PLoS One, 9 (2014).
11. Poulain, T., et al., «Cross-sectional and longitudinal associations of screen time and physical activity with school performance at different types of secondary school», BMC Public Health, 18 (2018).
12. Hart, B., et a., Meaningful differences, Paul H Brookes Publishing Co, 1995.
13. Huttenlocher, J, et ah, «Early vocabulary growth», Deo Prychol, 27 (1991).
14. Walker, D., et al, «Prediction of school outcomes based on early lan-gauge production and socioeconomic factors», Child Dev, 65 (1994).
15. Hoff, E., « The specificity of environmental influence», Child Dev, 74 (2003).
16. Zimmerman, E. J., et ah, «Teaching by listening», Pediatrics, 124 (2009).
17. Cartmill, E. A., et al., «Quality of early parent input predicts child vocabulary 3 years later», Proc Natl Acad Sci USA, 110 (2013).
18. Bloom, P., How children learn the meaning of words, MIT Press, 2000.
19. Takeuchi, H., et al., «Impact of reading habit on white matter structure», Neuroimage, 133 (2016).
20. Zimmerman, F. J., et al., «Associations between media viewing and language development in children under age 2 years», F Pediatr, 15 I (2007).
21. Kromat, M., «Word learning in vety young children from infant-directe DVDs», F Commun, 61 (2011).
22. Richert, R. A., et al., «Word learning from baby videos», Arch Pediatr Adolesc Med, 164 (2010).
23. Robb, M. B., et al., «Just a talking book? Word learning from watching baby videos», Br F Dev Psychol, 27 (2009).
​24. Nikkelen, S. W., et al, «Media use and ADHD-related behaviors in children and adolescents», Dev Psychol, 50 (2014).
25. Owens, J., et al., «Insufficient sleep in adolescents and young adults», Pediatrics, 134 (2014)
26. Hawkins, S. S., et al., «Social determinants of inadequate sleep in US children and adolescents», Public Health, 138 (2016).
27. Patte, K. A., et al., «Sleep duration trends and trajectories among youth n the COMPASS study», Sleep Health, 3 (2017).
28. Rognvaldsdottir, V., et al., «Sleep deficiency on school days in Icelandic routh, as assessed by wrist accelerometry», Sleep Med, 33 (2017)
29. Twenge, J. M., et al., «Decreases in self-reported sleep duration among U. S. adolescents 2009-2015 and association with new media sereen time», Sleep TOTES Med, 39 (2017):
30. LeBourgeois, M. K., et al, «Digital media and sleep in childhood and adolescence», Pediatrics, 140 (2017).
31. Desmurget, M. TV lobotomie, J'ai Lu, 2013.​
32. American Academy of Pediatrics. Council on Communications and Me-dia, «Children and adolescents and digital media», Pediatrics, 138 (2016).
33. Cain, N., et al., «Electronic media use and sleep in school-aged children and adolescents», Sleep Med, II (2010).
34. Carter, B., et al., «Association between portable screen-based media device access or use and sleep outcomes», JAMA Pediatr, 170 (2016).
35. Keyes, K. M., et al., «The great sleep recéssion», Pediatrics, 135 (2015).
36. Thornton, B., et al., «The mere presence of a cell phone may be distract-ing», Soc Psychol, 45 (2014).
37. Stothart, C., et ah, «The attentional cost of receiving a cell phone noti-fication», F Exp Psychol Hum Percept Perform, 41 (2015).
38. Kirschner, P., et al., «The myths of the digital native and the multitasker», Teach Teach Educ, 67 (2017).
39. American Psychological Association, Multitasking: switching costs, 2006.
40. Greenfield, P. M., «Technology and informal education», Science, 323 (2009).
41. Pashler, H., «Dual-task interference in simple tasks», Psychol Bull, 116 (1994)
42. Foerde, K., et al., «Modulation of competing memory systems by distraction», Proc Natl Acad Sei USA, 103 (2006).
43. Dindar, M., et al., «Effects of multitasking on retention and topic inter-est», Learn Instr, 41 (2016).
44. Uncapher, M. R., et al., «Media multitasking and memory», Psychon Bull Rev, 23 (2016).
45. Brown, P, et ah., Make it stick, Harvard University Pres, 2014.
46. Koechlin, E., et al., «The role of the anterior prefrontal cortex in human cognition», Nature, 399 (1999).
47. Braver, T. S., et al., «The role of frontopolar cortex in subgoal processing during working memory», Neuroimage, 15 (2002).
48. Dux, P. E., et al., «Isolation of a central bottleneck of information processing with time-resolved FMRI», Neuron, 52 (2006).
49. Roca, M., et al., «The role of Area 10 (BAio) in human multitasking and in social cognition: A lesion study», Neuropsychologia, 49 (2011).
50. Christakis, D. A., et al., «Media as a public health issue», Arch Pediatr Adolesc Med, 160 (2006).
51. De Villers-Sidani, E., et al., «Critical period window for spectral tuning gined in the primary auctitory cortex (Ar) in the rats» F Neurosci, 27 (2007)
52. Shore, S. M., et al, «Decreased scholastic achierement in overweight midle school students», Obesity (Silver Spring), 16 (2008).75. Winn, M. The Plug-In-Drug (edición revisada), penguin Group 2002.
53. Strasburger, V. C., et al., «Health effects of media on children and ado-lescents», Pediatrics, 125 (2010).791. Chaput, J. P., et al., «Sleep duration estimates of Canadian children and adolescents», F Sleep Res, 25 (2016).
54. Lee, S. J., et al, «Predicting children's media use in the USA», Br F Dev Psychol, 27 (2009)
55. Chiu, Y. C., et al, «The amount of television that infants and their parents watched influenced children's viewing habits when they got older», Asta Paediat, 106 (2017).
56. Biddle, S. J., et al., «Tracking of sedentary behaviours of young people», Prev Med, 51 (2010).
57. Cadoret, G <Relationship between screen-time and motor proficiency in children>, Early Child Dev Care, 188 (2018).
58. Dehaene-Lambertz, G., et al., «Bases cérébrales de l'acquisition du langage»,M. Kail et ah, eds., L'acquisition du langage : le langage en émergence, PUF, 2000.
59. Uylings, H., «Development of the human cortex and the concept of "critica" or "sensitive" periods», Lang Learn, 56 (2006).
60. Nelson, C. A., 3rd et al., «Cognitive recovery in socially deprived young children», Science, 318 (2007).
61. Zeanah, C. H., et al., «Sensitive periods», Monogr Soc Res Child Dev, 76 (2011).
62. Knudsen, E. I., «Sensitive periods in the development of the brain and behavior», 7 Cogn Neurosci, 16 (2004).
63. Hensch, T. K., «Critical period regulation», Annu Rev Neurosci, 27 (2004).
64. Friedmann, N., et al., «Critical period for first language», Cur Opin Neu-obiol, 35 (2015).
65. Granich, J., et al., «Individual, social, and physical environment factors associated with electronic media use among children», 7 Phys Act Health, 8 (2011).
66. Tandon, P. S., et al., «Home environment relationships with children's physical activity, sedentary time, and screen time by socioeconomic status», Int 7 Behav Nutr Phys Act, 9 (2012).
67. Pempeck, T, et al., «Young children tablet use and associations with maternal well-being» F Child Fam Stud, 25 (2016)
68. Bleakley, A., et al, «The relationship between parents and children's television viewing», Pediatrics, 132 (2013).
69. Kilingsworth, M. A, et ah, « wandering mind is an unhappy minds, Science, 330 (2010).
70. Koerth-Bake, M., «Why boredom is anything but boring», Nature, 529 (2016).
71. Kasser, T., The High Price of Materialism, MIT Press, 2002.
72. Public Health England, How healthy behaviour supports children'swelling, gov.uk, 2013.
73. Kross, E., et al., «Facebook use predicts declines in subjective well-being in young adults», PLoS One, 8 (2013).
74. Verduyn, P., et al., «Passive Facebook usage undermines affective well-being: Experimental and longitudinal evidence», 7 Exp Prychol Gen, 144 (2013).
75. Tromholt M., «The Facebook experiment», Cyberpsychol Behao Soc Netw, 19 (2016).
76. Lin, L. Y., et al., «Association between social media use and depression among U.S. young adults», Depress Anxiety, 33 (2016).
77. Primack, B. A., et al., «Social media use and perceived social isolation among young adults in the U.S.», Am F Prev Med, 53 (2017).
78. Primack, B. A., et al.; «Association between media use in adolescence and depression in young adulthood», Arch Gen Prychiatry, 66 (2009).
79. Costigan, S. A., et ah, «The health indicators associated with screen-bssed sedentary behavior among adolescent girls», J Adoles Health, 52 (2013).
80. Shakya, H. B., et al., «Association of Facebook use with compromised wel-being», Am 7 Epidemiol, 185 (2017).
81. Babic, M., et al, «Longitudinal associations beteen changes in coreen-time and mental health outcomes in adolescents», Ment Heal Phys act,12 (2017).
82. Twenge, J. M., et al., «Increases in depressive symptoms, suicide-related outcomes, and suicide rates among U.S. adolescents after 2010 and links to increased new media screen time», Clin Psychol Sci, 6 (2018).
83. Twenge, J. M., et al., «Decreases in psychological well-being among American adolescents after 2012 and links to screen time during the rise of smartphone technology», Emotion (2018)
84. Kelly, Y., et al., «Social media use and adolescent mental health», EClinicalMedicine (2019).
85. Demirci, K., et al., «Relationship of smartphone use severity with sleep quality, depression, and anxiety in university students», F Behav Addict, 4 (2015).
86. Hinkley, T., et al, «Early childhood electronic media use as a predictor of poorer well-being», FAMA Pediatr, 168 (2014).
87. Hunt, M., et al, «No More FOMO», F Soc Clin Psychol, 37 (2018).
88. Seo, J. H., «Late use of electronic media and its association with slee depression, and suicidality among Korean adolescents, Sleep Med, 29 (2017).
89. Van den Heuvel, M., et al., «Mobile media device use is associated with expressive language delay in 18-month-old children», F Dev Behav Pediatr, 40 (2019).
90. Wen, L. M., et al., «Correlates of body mass index and overweight and obesity of children aged z years», Obesity (Silver Spring), 22 (2014).
91. Tomopoulos, S., et al., «Infant media exposure and toddler develop-ment», Arch Pediatr Adolesc Med, 164 (2010).
92. Pagani, L. S., et al., «Prospective associations between early childhood television exposure and academic, psychosocial, and physical well-being by mid-die childhood», Arch Pediatr Adolesc Med, 164 (2010).
93. Madigan, S., et al., «Association between screen time and children's performance on a developmental screening test», JAMA Pediatr (2019)